Zo begeleid je creatief denken

Het regende pijpenstelen, al de hele dag zaten mijn vrienden en ik in een natte vochtige tent te staren naar een monstervaat achtergelaten door de vorige ploeg vrijwilligers voor een kinderkamp. Echt top, not… Het was echter niet koud, de regen was het probleem. Daar wordt je nat van. Regen is geen probleem voor de vaat, die we inmiddels al wel buiten hadden gezet in de hoop dat die zichtzelf zou wassen. Ik vroeg mij af: wanneer is het geen probleem om nat te worden? Als je zwemt, of specifieker als je badkleding draagt. Zodoende kleede ik mij om en begon aan de vaat in mijn badpak. Mijn vrienden volgde, we hadden de grootste lol en plonzde na de gedane arbeid in de Veght.

Creatief denken is niet lauter een spontaan process. Hoewel de een er ongetwijfeld beter in is dan de ander kun je ook aangeleerd creatief leren denken. Je stelt jezelf dan gericht vragen om tot een ander perspectief te komen.

1 Verhelder het probleem

Als iemand bij mij langskomt heeft de vrager 9 van de 10 keer al een oplossing bedacht en vraagt mij hoe hij of zij deze verder uit kan werken. 6 van de 10 keer blijkt de oplossing niet de eenvoudigste oplossing van het probleem. Mijn alleereerste vraag is altijd: welk probleem probeer je op te lossen?

Is er een probleem in kunst? Jazeker, je probeert iets mooier te maken, een leeg gat te vullen, iets uit te leggen, iets of iemand te beinvloeden of te boeien, of je te uiten.

Er bestaat nog een ander senario, een waarbij je geen probleem probeert op te lossen maar waarbij je wilt innoveren maar nog niet weet naar wat. Dan blijkt pas achteraf dat je een probleem hebt opgelost. Neem bijvoorbeeld de ipod, niemand wist 30 jaar geleden dat er zo’n enorme vraag zou zijn naar het product. Welk probleem loste het op? Het koste moeite om muziek met je mee te nemen, met 2 GB aan nummers op een broekzak was dat ineenklap opgelost. Ook in zo’n geval is het goed te onderzoeken waar je vandaan vertrekt. Voor wie in zo’n senario zit verwijs ik door naar de SWOT analyse. Dat staat voor Strengths Weaknesses, Oppertunities en Threats, ofwel het brengt in kaart wat de sterke en zwakkepunten zijn, welke kansen en risico’s er liggen.

2 De norm en de waarneming

Een probleem bestaat meestal uit 2 dingen: 1 een norm over hoe de iets zou moeten zijn, 2 een waarneming van iets wat daar niet mee overeenstemt. Zo is een scheur in je huiskamermuur een probleem. De verwachting: Een scheur hoort niet in een muur en de waarneming dat er een scheur is. In de verwachting lijkt de scheur het probleem maar eigenlijk wil je dat je spullen er goed uitzien, dus je zou ook de scheur met bladgoud kunnen bekleden of er een referentie naast kunnen hangen van dr. WHO. Je hebt niets aan de waarneming veranderd maar wel je verwachting bijgesteld. Oefening: lees de introductie nog eens en benoem daar de norm en de waarneming.

3 Oplossingsruimte

Ik ga bewust niet in op de regels van het brainstormen, die vind men al wijd verspreid terug op internet. De oplossingsruimte is een abstract begrip maar is eigenlijk het geheel aan oplossingen wat er voor een probleem zou kunnen zijn. Neem bijvoorbeeld het volgende probleem: Je hebt een grijze stenen muur die je onzettend lelijk vind.

Wat is het probleem? Een grijze lelijke muur. Waarom is dat een probleem? Het ziet er, eentonig, onverzorgt en goedkoop uit. In de oplossingsruimte liggen een aantal voor de hand liggende opties: haal de muur weg, geef hem een andere kleur, of zet er iets voor.

Er zitten vast nog meer oplossingen in: in wat voor categorie valt: ‘een muur weghalen is’. Het antwoord zou kunnen zijn: ‘een wegnemende bewerking’. Om meer oplossingen te vinden zoek je of er nog meer oplossingen zijn die voldoen aan ‘een wegnemende bewerking’. Bijvoorbeeld: beeldhouwen.

De andere triviale oplossing, ‘geef hem een andere kleur’, zou kunnen vallen in de categorie ‘vormgeving’. Wat valt nog meer onder vormgeving? Contrast, layout, perspectief, textuur, lettertype. Dat geeft ineens meer oplossingen: in kan de voegen van de muur uitkrabben, ik kan de vorm van de muur veranderen, of er iets naast zetten zodat de muur kleiner of groter lijkt, ik kan ook de muur stucen.

Nu komt er een geavanceerde versie van de oplossingsruimte, we hebben nu de categorien ‘een wegnemende bewerking’ en ‘vormgeving’. Is er iets wat je kan doen dat met beide te maken heeft? In mijn geest moet ik nu denken aan origamie, niet geheel juist voor deze categorien want in origamie (je vouwt wel iets weg om het papier een andere vorm te geven). Misschien kan je de muur laten lijken op een stuk gevouwen papier, mischien krantenpapier. Het is creatief een opvallend kunst object en ziet er zeker niet meer eentonig uit.

4 Wat is het niet, keer het om

Wat is je probleem niet? Door deze vraag te stellen kan je je probleem vereenvoudigen en misschien vind je dat een oplossing van een ander probleem ook wel voor jouw probleem werkt. Omdenken van Berthold Gunster, van ‘Ja-maar’ heeft hier prachtige voorbeelden van. Stel je vind een een cola flesje op straat, het probleem: zwerfvuil, waarom is dat een probleem? Het is slecht voor het milieu. Zou een colaflesje op straat een oplossing kunnen zijn? Misschien kunnen bijen er wat te drinken vinden? Misschien kan je er street art van maken of een muziek stuk als je 100 colaflesjes gevult met water op de grond laat vallen in een goed ritme? Het is een gratis bron van ijzer, je kunt er paperclips van maken.

5 Optellen en aftrekken

Soms kun je aan een oplossing iets toevoegen of aftrekken om er een betere oplossing van te maken. Bijvoorbeeld: ik wil graag 2 stukken houd aan elkaar vastmaken. Een oplossing zou kunnen zijn het toevoegen van een schroef, maar het kan ook zijn: het hout zo vormen dat het ene stuk in het andere past.

6 Wat lijkt er op

In een stille pauze ruimte in je eentje een boterham weghappen is niet echt leuk. Het probleem: je geest heeft niets te doen terwijl je lijf een taak uitvoert. Een oplossing: tv kijken. Wat lijkt er op tv kijken? tik tac voor kinderen, of staren naar een aquarium voor grote mensen. Bam! Weer 2 oplossingen gevonden.

7 Innoveren of verbeteren

Niet alle oplossingen zijn innovaties. Een innovatie is iets anders dan een verbetering. Een verbetering is een verlenging van een oplossing in een andere richting. Bijvoorbeel, een CD ipv een LP, en youtube ipv tv. Het internet was wel een innovatie, nog nooit hadden we iets gehad wat informatie uit een grote vergaarbak toverde zonder dat je daarvoor een eigen archief nodig had. Hoe helpt dat bij creatief denken? Soms moet je voorledig random zijn om een oplossing te vinden ver buiten de variaties op triviale oplossingen. Wij mensen zijn daar niet zo goed in. We associeren liever. En hoe jonger we zijn hoe creatiever. Lees: Het puberende brein, van Eveline Crone er maar op na. Ik pleit er dan ook voor vaker kinderen en jonge mensen te betrekken in het zoeken naar verassende oplossingen, denktanks en betrokkenheid van scholen bij maatschappelijke uitdagingen. Wat zou een kind kunnen zeggen over jou probleem? En als je randomheid wil introduceren tijdens een brainstorm, gebruik dan bijvoorbeeld de random page van wikipedia en probeer vanuit daar te associeren naar iets wat wel een echte oplossing zou kunnen zijn.

Tot slot

Toen ik mijn mijn vrienden in de Veght zwom kwam er een groep kinderen voorbij. Chagerijnig, dik ingepakt in regenpakken, meesjokkend achter hun begeleiding die probeerde de moed erin te houden. Eerst lachte ze ons uit, zwemmen in de regen?! Moet je nu kijken die zijn gek. Toen vroeg een van de kinderen: mogen wij dat ook? En nog geen 5 minuten later lag de regenkleding in de blubber en de kinderen in de plomp.